ارتباطات من و جامعه

          بارون باركو (ابراهيم منصفي40-50)پشنگ بارون (مجيد ذاكري70-80)

واژه ها و كلمات به كار رفته درون شعر و ترانه بعنوان پديده هاي اجتماعي و فرهنگي صرفا"اشيا يا رويدادهاي مادي نيستند بلكه اشيا يا رويدادهايي معنادار هستند پس ميتوان آنها را نشانه يا علامت به حساب آوردهمچنين اين پديده ها قائم به ذات نيستند بلكه با شبكه اي از روابط تعريف مي شوند.نشانه ها و روابط دو مفهوم كليدي تحليل نشانه شناختي است يك متن را ميتوان نظامي از نشانه ها تلقي كرد و معاني موجود در متن ريشه در نشانه ها و نظامي كه اين نشانه ها را به يكديگر مرتبط مي سازد دارند.اين نظام معمولا"آشكار نيست بلكه بايستي از متن استنباط شود.

 در اينجا به تحليل آب بعنوان يك نشانه در دو ترانه محلي بارون باركو از دهه 40-50اثر ابراهيم منصفي و پشنگ بارون از دهه 70-80اثر مجيد ذاكري مي پردازيم. با توجه به اختلاف سرايش اين دو ترانه كه فاصله تقريبي 20-30ساله را نشان ميدهد نگاههاي متفاوت به آب بعنوان عنصر مشتركي كه ذهن هر دو ترانه سرا را به خود مشغول داشته قابل تامل است.

 در تاریخ دیر پای این مرز وبوم ،آب همواره نقش کلیدی داشته است و یکی از تنگناهای اصلی مردم ایران زمین به شمار می رفته است ،تا به آن حد که اگر سالی باران نمی بارید ،زندگی مردم دست خوش خطر و نابسامانی قرار میگرفت.

 نقش حياتي و بازتاب كمبود آب در ميان شعر ها و ترانه هاي محلي هر منطقه به خوبي ديده مي شود.

با توجه به اهميت آب در سرزمين خشكي چون جنوب طبيعي است كه آب و باران گرامي و مقدس محسوب شده و در نتيجه وارد مناسك و آيينهاي مردم گردد؛و اين نكته اي است كه در ترانه پشنگ بارون به خوبي به آن اشاره شده است.مجيد ذاكري در اين ترانه اهميت باران را در نظر مردم بيان مي كند و تلاش مردم براي رفع خشكسالي با روي آوردن آنان به نذر ونياز را نشان ميدهد. باران كه نبارد آبي هم در كار نخواهد بود و نه تنها مردم از تشنگي بلكه از گرسنگي نيز هلاك مي شوند،زيرا كشت زارها ميخشكيد و بيماري هاي واگير شايع مي شد.مردم نسل اندر نسل حكايت اين پريشاني و حرمان را براي آيندگان نقل ميكردند كه هر نسلي را مي هراساند،در اين هنگام انسان ناتوان،هراسان و وحشت زده چه مي توانست بكند؟او كه در مقابل طبيعت و بلاياي آسماني،بي دفاع بود،به دين ،سنن و باورهاي خود پناه مي برد و به دعا و نيايش روي مي آورد به نماز مي ايستاد،يا به نياز مي نشست،يا به مراسمي خاص و مناسكي ويژه مي پرداخت.از جمله اين مراسم آييني و مذهبي ميتوان به نماز باران،قبله دعا و رسم قرباني براي ريزش باران اشاره نمود.

 مجيد ذاكري بعنوان يك ترانه سرا با آنكه در دنياي مدرن زندگي ميكند اما به  آيين و سنت قديم وفادار بوده و نگراني و اهميت آب را براي مردم سرزمينش به خوبي عيان ميكند.

حال آنكه  منصفي در ترانه بارون باركو كه در سالهاي 40-50يعني دهه اول ترانه سراي او سروده شده هيچ گونه اثري از مردم و اهميت آب براي آنان را نمي بينيد. او باران را با ترانه اي كودكانه و شيطنت آميز براي دل مشغوليهاي عاشقانه خودش ميخواهد.بهانه اي براي رسيدن به يار، زيرا بعد از باران و سبز شدن گلها است كه در دشت با يار قدم زدن و به نوعي ارتباط معنايي براي دلجويي كردن پيدا مي كند؛بعد از باران و طراوت و سر سبزي است كه ارتباط زير درخت كنار با يار تاب بازي كردن معنا مي يابد. و سرانجام در آخر ترانه ارتباط معشوقه با ديگران است كه حسادت منصفي را بر مي انگيزد بطوري كه از او ميخواهد حتي پنجره خانه اش را براي صحبت كردن با كسي باز نكند اين حسادت بچه گانه در آخر ترانه كه قربان صدقه معشوق ميرود تا او را از اين كار منع كند با لحن كودكانه آغازين پيوستگي جالبي دارد.او در اين ترانه به خوبي حسادتها و تمناهاي عاشقانه خود را در قالب زباني كودكانه بيان ميكند.او خود به اين موضوع آگاه است كه حسادتها و توقعاتش بچه گانه است اما نمي توان جلوي حسادت ورزيدن عاشق به معشوق را گرفت!بنابراين انتخاب كلامي كودكانه براي بيان اين مطلب زيركانه ترين انتخاب به نظر ميرسد.آن هم در دهه40-50يعني زماني كه سنت نمود بيشتري در آثار ترانه سرايان و شعرا داشته است.

بنابراین ممکن است در نگاه نخست ارتباط قرابت معنایی آب در این دو ترانه به چشم نخورد،در حالی که ارتباط این دو ترانه در نوع نگاه به آب بعنوان یک عنصر حیاتی برجسته جاری در طبیعت که همواره در اشعار و ترانه ها مورد توجه قرار می گیرد، مد نظر قرارگرفته،هرچند از دو منظر متفاوت به این دو مقوله پرداخته شده است.

منابع:

 1-آسابرگر،آرتور،ترجمه اجلالي،پرويز،روشهاي تحليل رسانه ها،چاپ سوم1387،دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها

 2--فرهنگی، بیژن ، ترنم آب در گذر زمان(مروری بر سازه های آبی ایران زمین)، چاپ اول1383،کمیته ملی سدهای بزرگ ایران

3-ذاكري،مجيد،عزيزقد بلندم، چاپ اول 1389،نشر روزگار

 4- منصفی،ابراهيم، ترانه هاي رامي، چاپ اول 1384، نشر ماه ریز